М. Бикәнәсова «Юғалған баласаҡ»

#Һуғышҡатынҡыҙяҙмышында#Башҡортостанкыҙы#Война-в женскихсудьбах#конкурспубликаций#МинираБиканасова
М. Бикәнәсова «Юғалған баласаҡ»
Әбейем Мининур Мөхәммәт ҡыҙы Резбаева 1925 йылдың 24 ноябрендә Ғафури районы Баҡраҡ ауылында тыуып үҫә. Һуғыш башланған осорҙа Еҙем-Ҡаран урта мәктәбе уҡыусыһы була. Тик уны тамамларға насип булмай уға, үҫмер килеш кенә ауырлыҡтарҙы еңергә тура килә. Атаһы һуғышҡа киткәс, әсәһенә өс туғанын ҡараша, колхоз эштәрендә ең һыҙғанып эшләй. Ә бер көндө уны Молотов ҡалаһына алып китәләр.

Был хикәйә әбейемдең хаҡында.
Юғалған баласаҡ
***
1942 йылдың яҙы. Ирей башлаған ҡар ер өҫтөн ала-ҡола яһаған. Юл буйлап 6-7 бала килә: өҫтәренә кейгән кейемдәре- алама бишмәттән ғибәрәт , аяҡтарында сабата, арҡаларына аҫҡан тоҡсайҙа уҡыу кәрәк-ярағы. Өшөгәнлектән танауҙарын мыш-мыш тартып, өнһөҙ генә атлай бирәләр.
-Уй асыҡтым! Әйҙә, баҫыуҙан борсаҡ эҙләйек, артабан атларлыҡ хәлем юҡ,- тине бәләкәй генә ҡаҡса малай.
-Ҡайтышлай ашарбыҙ, әлегә туң улар, төшкә табан иреп өҫкә сығалар,- тине 8 селә уҡыған Мининур.
-Һы, нисәүебеҙ шул арҡала харап булды лабаһа!
- Бына исмаһам атайҙар һуғыштан ҡайтҡас, икмәккә туйынасаҡбыҙ,- тип татлы хыялдарға бирелде Мининурҙың әхирәте Фәғилә.
Күрше ауылға барып етеп, мәктәпкә инделәр.Сабаталарын сисеп, һыуынырға өлгөрмәгән плитә өҫтөнә киптерергә теҙҙеләр. Туңған ҡара һауыттарын өрә-өрә йылытып парта өҫтөнә ҡуйҙылар.
Уҡытыусы апайҙары бөгөн бигерәк тә моңһоу күренә, әллә бер-бер хәл булдымы? Уның ире лә фронтта, ти.
Дәрес башланып ҡына тора ине, ауыл советы рәйесе хәрби кейемдәге ике ирҙе эйәртеп класҡа килеп инде.
-Фронттағы хәлдәр бик ауыр балалар, һеҙҙән дә ярҙам кәрәк,- тип башланы ул һүҙен.-Ҡорал яһар өсөн ике ҡыҙҙы Молотов ҡалаһына ебәрәбеҙ! Арағыҙҙан иң өлкәндәре – Мининур менән Фәғилә Ырыҫбаевалар барасаҡ!
- Улар ниндәй өлкән булһын, саҡ ун алтылары тулды,- тине уҡытыусы.
Уның һүҙен иғтибарға алмаҫҡа тырышып:
-Хәҙер ҡайтып йыйына тороғоҙ, артығыҙҙан алырға килерҙәр,- тип һүҙен тамамланы етәксе.
Балалар аптырашып бер-береһенә ҡарап ҡатып ҡалды, кемдер иларға етеште, кемдер ҡурҡыуҙан ағарған йөҙөн йәшерҙе.
Мининур менән Фәғиләне оҙатырға бәләкәй ауылдың йәше-ҡарты йыйылды. Әбейҙәр ҡыҙҙарҙы арҡаларынан һөйөп күҙ йәштәрен һөрттө.
-Бигерәк бәләкәйҙәр бит әле.
-Эй, был һуғыш, балаларыбыҙҙы ла аямай.
-Ниместәрҙе ҡырырға ҡорал яһарға баралар ти бит.
Район үҙәгендә урынлашҡан хәрби комиссариатта теркәгәс, ҡыҙҙарҙы тауар поезына ултыртып ҡорал заводына эшкә ебәрҙеләр.
***
Уларҙы оҙон баракка урынлаштырҙылар, бында егермеләп кеше йәшәй. Һыуыҡ, шыҡһыҙ бүлмәлә ағас һәндерәләр теҙелгән.
-Бына ошонда ятып-торор урынығыҙ, ә хәҙер эшкә!- тип бойорҙо бригадир ҡатын.
Заводҡа килеп ингәс Мининур менән Фәғилә үҙҙәре кеүек ҡыҙҙарҙы күреп эстән генә ҡыуанып ҡуйҙы. Нисек эшләргә, нимәне ҡайҙан алырға кәрәклеген аңлатты бригадир.
Көс еткеһеҙ тимер-томор күтәреп, һалҡын цехта таңдан төнгә тиклем эшләү хәлен алды йәш ҡыҙҙарҙың. Ҡаты, һалҡын тимер ҡулдарын ярҙы, аяҡтарына кейгән сабата төш ауыуға лысма һыу булды. Төшкө аш мәлендә йөҙ грамм икмәк менән сало киҫәге кесе телгә йоҡманы.
-Мин сусҡа майы ашамайым, мә, ал,- тип үҙ өлөшөн рус ҡыҙына бирҙе Мининур. Тегеһе лә буш итмәне- икмәк киҫәген бүлде.
Эштән арып ҡайтҡан ҡыҙҙар баш терәү менән йоҡоға талды. Бер төндө Мининур өҫтөндә нимәлер йөрөгәненә һиҫкәнеп уянып китеп, ҡурҡышынан ҡысҡырып ебәрҙе: 3-4 ҡомаҡ уның бишмәте аша тәненә инергә маташа.
Һикереп тороп ҡомаҡтарҙы төшөргәс ҡыҙ башҡа йоҡлай алманы. Шунда ғына ҡараңғыла бер көтөү ҡомаҡ йөрөгәнен шәйләп, ытырғанып ҡуйҙы.
Аслыҡ, яланғаслыҡ, ауыр шарттар ҡыҙҙарҙы тамам аяҡтан йыҡты. Сирлеләр һаны көндән-көн артты...
Ҡыҙҙар ҡулдарынан килгәнсе тырышып эшләне. Тиҙерәк һуғыш бөтһөн дә, тиҙерәк өйгә ҡайтаһы ине...
Йәй етте. Июль айының эҫе ҡояшынан барактар тынсыу булып ҡалды, ҡыҙҙар эштән һуң, төндә булһа ла, яҡындағы быуаға һыу ҡойонорға йөрөнө.
- Ишеттеңме әле, бер хәлһеҙ йығылған бисараны төндә ҡомаҡтар ашап бөткән, һөйәктәре генә тороп ҡалған, тип әйтәләр,- тине Фәғилә.
- Абау! Беҙҙе лә төндә кимереп ҡуйһалар,- тине Мининур ҡурҡып . - Мин әсәйемде, туғандарымды һағындым.
- Әйҙә, ҡасабыҙ!
- Нисек?- Мининурҙың күҙҙәрендә өмөт сатҡылары балҡыны ла, шунда уҡ һүнде. – Кит, поезд менән килгәнде йәйәү ҡайтып буламы?
- Ә беҙ бер ай ҡайтырбыҙ, урман аша, осрағандарҙан юлды һорашырбыҙ!
- Әйҙә һуң...
Улар шул уҡ төндә быуа аша урманға йүгерҙе. Күпме барғандарҙыр, билдәһеҙ, ҡуйы ағаслыҡҡа кергәс кенә туҡтап ҡалдылар.
-Хәҙер ҡайҙа барырға икән?
-Туп-тура!
Ҡапыл тирә-яҡ яҡтырып китте, дөбөр-шатыр күк күкрәп, ямғыр яуа башланы.
-Бына бит, Аллаһы Тәғәлә үҙе юл күрһәтә беҙгә,- тип шатланды Мининур. Мин сусҡа ите ашаманым шул, шуға ярата.
Ашауҙарын да, йоҡоларын да, арыуҙарын да онотҡан ҡыҙҙарҙы төн үҙ ҡосағына алды.
***
Мининур менән Фәғилә иреккә сыҡҡандарына үҙҙәре лә ышанып бөтә алмай әле. Йәйҙең аҙығы күп тигәндәй, еләк-емеш , ҡуян тубығы, йыуа ашап хәл йыйып атланы ла атланы улар.
Уйҙарында- тыуған йортҡа ҡайтып, әсәй, туғандарын күреү теләге. Барак тормошонан, заводтағы көс еткеһеҙ эштән, бригадирҙың аяуһыҙлығынан, көн һайын сирҙән, йә аслыҡтан йығылғандарҙы күреп ҡурҡҡан ҡыҙҙарға урмандан атлап килеү ожмахҡа тиң тойолдо.
-Әйҙә, уйнап алайыҡ! Мин йүгерәм, ә һин мине тот,- тине Мининур . Еләк ашап туйған әхирәттәрҙең күңеле күтәрелеп китте.
Улар бар донъяларын онотоп уйнарға тотондо. Атайҙары һуғышҡа китмәҫ элек ниндәй бәхетле булғандар икән: Тәпәреш күле буйында уйнап арып, Иҙелгә барып һыу кереүҙәр, муйыл, балан тиреп алып ҡайтыуҙар! Улар йыйған емеш-еләктән әсәйҙәрҙең телде йоторлоҡ бәлеш һалыуҙары...
Ҡыҙҙар йөҙҙәре алһыуланғансы уйнаны, шаярҙы. Әйтерһең дә, юғалған баласаҡтарын улар ошо аҡланда табып алған.
-Ут яҡҡандар ахыры, төтөн еҫе бында уҡ һиҙелә,- тине сос Фәғилә уйнауҙан туҡтап. - Әллә ит бешерәләр. Бәлки беҙгә лә эләгер, әйҙә эҙләп барайыҡ әле.
-Юҡ, тәүҙә урап ҡына барып ҡарайыҡ, кемдәр икән?- тине һәр ваҡыттағыса уяу Мининур.
Улар төтөн сыҡҡан яҡҡа ҡыуаҡтар араһынан шыуышып тигәндәй килделәр.
-Һин ошонда ҡал, мин яҡыныраҡ барып ҡарайым,- тине Фәғилә.
Бына усаҡта урғылып ит ҡайнай, уның эргәһендә сей һөйәк-һаяҡ, ит киҫәктәре ята, кеше-фәлән күренмәй.
-Айй! - ҡыҙ ҡысҡырып ебәреүҙән саҡ ауыҙын ҡаплап өлгөрҙө. Уҡшып китеүҙән тыйылып, әхирәтен етәкләп йән-фарманға йүгерергә тотондо.
- Ни булды?- тине Мининур көскә тын алып.
- Унда, унда, ҡаҙанда... кеше ите, ҡатын-ҡыҙҙыҡы, үҙем күрҙем,- тине ҡурҡыуҙан дерелдәгән Фәғилә.
Ошо хәлдән һуң ҡыҙҙар һағыраҡ та, абайыраҡ та булырға кәрәклеген аңланы.
Шулай бер аҙна самаһы атланы ҡыҙҙар. Бара торғас, бәләкәй генә ауыл күренде. Ярым емерек өйҙәр, ары- бире үтеп-һүтеп йөрөгән кешеләр, ярым яланғас бала-саға был ауылдың да башҡа меңләгән ауылдар ише һуғыш ҡорбаны икәненә дәлил.
Ҡыҙҙар өйҙән-өйгә йөрөп хәйер һорашты. Ике талсыбыҡтай ғына ҡыҙ баланы йәлләп миһырбанлы кешеләр икмәк киҫәге, картуф, йә ауыҙға эләрлек башҡа нимә һуҙҙы. Ҡайһы берҙәре хатта өйҙәрендә ҡунып сығырға рөхсәт итте.
-Берәүҙең – бер ғәзиз балаһылыр, әйҙәгеҙ, үтегеҙ,- тине оло ғына әбей үҙ телендә. Көршәктән алып туҫтаҡ төбөнә ҡатыҡ һалып бирҙе.- Ҡайҙан киләһегеҙ?
Ҡыҙҙар өндәшмәне.
***
Еп өҙөрлөк тә хәлдәре ҡалмаған Мининур менән Фәғилә бер ай тигәндә тыуған ауылдарына аяҡ баҫты. Ҡояш байып, нурҙары офоҡто ялмап алған , яңы һалынған бесән күбәләре туғайҙа теҙелеп киткән.
- Эй, ҡыҙыҡай, ҡайтып еттек бит әй,- тине Фәғилә.
Мининур әхирәтен ишетмәй, тыуған ауылын күреү шатлығы уны телһеҙ иткән...Улар кис еткәнен көтөп Иҙел ярындағы үләндә тәгәрәне.
-Әс-сәй! Апайым ҡайтҡан!- ҡустыһы тәҙрә аша күреп тә ҡалған икән.
Күлдәге өҙгөләнгән, сәстәре ҡатып башына уҡмашҡан, аяҡ-ҡулдары сыйылып ҡутырлаған Мининур әсәһе ҡосағына һыйынғас та, аңын юғалтты.
***
Бер көндө ауыл советы рәйесе килеп инде.
-Әҙәм ыстырамы! Өйҙә йоҡо һимертәһеңме, ҡасҡалаҡ, дезертир! Ҡайсан ҡайттың, күренмәй ятҡас та, кеше белмәй тиһеңме?
-Теүәл бер ай булды, саҡ аяҡҡа баҫтырҙым! Ҡарарлыҡ ере ҡалмағайны сабыйымдың,- тип сабыр ғына һөйләй башланы Мининурҙың әсәһе.- Зинһар, кире ебәрмәгеҙ инде, үтенеп һорайым!
- Нимә һөйләп тораһың? Кәнишне ебәрәбеҙ, тик был юлы заводҡа түгел, ә төрмәгә! Енәйәтсенең урыны шунда! – тип рәйес ҡаты баҫып өйҙән сығып китте.
Мининур менән Фәғиләне йәнә хәрби комиссариатҡа алып килделәр.
-Ояты ни тора! Нишләп ҡастығыҙ? Хәҙер башығыҙ төрмәлә серейәсәк бит!- тинеләр унда.
- Илдә һуғыш сығып, атайһыҙ ҡалған ас-яланғас балаларҙың ни ғәйебе бар?
- Заводтан ҡасҡанда уларҙың уйы политикала булған тиһегеҙме? Бала ғына бит әле улар!- тип, яҡлашыусылар ҙа булды араларынан.
Ҡыҙҙарҙың эшен ҡараусы хәрби начальник :
-Үҙем дә һеҙҙе бик йәлләйем,- тине етди тауыш менән. – Ләкин һуғыш бер кемде лә аямай. Атай-ағайҙарығыҙ фронтта, уларға фашистарҙы ҡырыр өсөн ҡорал кәрәк. Һеҙҙең хеҙмәтегеҙ баһалап бөткөһөҙ! Ауыр булһа ла түҙегеҙ, дошмандарҙы юҡ итмәһәк-улар ерҙәребеҙҙе баҫып алып, беҙҙе ҡол итәсәк,- тип ҡыҙҙарҙы оҙатты.
Мининур менән Фәғиләне йәнә баракка килтерҙеләр. Элекке таныш ҡыҙҙарҙың ҡайһы берҙәре йә сирҙән, йә аслыҡтан аяҡ һуҙған булып сыҡты.
Ямғырлы көҙ үтеп, һалҡын ҡыш етте. Үҙәккә үтәрлек һыуыҡ, ыжғыр бурандар ҡыҙҙар йәшәгән баракта йылы тотманы. Йөн ойоҡбаштар өҫтөнән кейгән сабата туҙҙы, уларҙың табанына картон, йә булмаһа таҡта киҫәге урап йөрөргә тура килде. Һыуыҡтан аяҡтар әрнене, ҡулдар өҙөлөп төшөр хәлгә етте.
Берҙән-бер көн Фәғилә эштән һуң бер ҙур төргәк тотоп ҡайтып керҙе.
- Әхирәт, беләһеңме, мин нимә таптым?- тине ул мут йылмайып.
- Нимә?
- Һарыҡ йөнө!
-Булмаҫ! Күрһәт!
Фәғилә төргәкте тағатып ебәрҙе. Ысынлап та унда ҡап-ҡара һарыҡ йөнө ята ине.
- Былай булғас йәшәйбеҙ! – тине лә Мининур эшкә кереште. Тиҙ генә ҡайҙандыр ағас ботағы табып алып килде, уны орсоҡҡа оҡшаш иттереп яһап, йөн иләй башламаһынмы! Башҡа ҡыҙҙар ҙа уның янына йыйылды. Мининурҙы бәләкәйҙән был һөнәргә өләсәһе өйрәткәйне.
- Өйрән балам, ҡыҙ кешегә һөнәр артыҡ булмай ул! Эшләүең минең өсөн булһа, өйрәнеүең- үҙең өсөн,- тип ҡабатларға ярата ине.
Эштән һуң, ҡыҙ ойоҡбаш бәйләргә әүәҫләнеп китте, хатта энәләрен дә үҙе яраштырҙы.
-Йөндө мин таптым, шуның өсөн иң тәүҙә миңә бәйләп бирәһең,- тине Фәғилә.
- Аҙаҡ миңә!
- Миңә лә...
Шулай итеп Мининур әхирәттәренә йөн ойоҡбаштар бәйләп бирҙе, улары үҙ сиратында икмәк, һабын биргеләне. Ошо һөнәре арҡаһында ҡыҙ аслыҡтан, өҙлөгөүҙән һаҡланды.
Ике йыл ғүмер үтеп китте. Ниҙәр генә күрмәне, ниҙәр генә кисермәне ҡыҙҙар был дәүерҙә. 1945 йылдың яҙы илебеҙгә Еңеү алып килде.
-Их, атайҙар ҡайттымы икән! Иҫән булһалар ғына ярар ине,- тине Фәғилә.
- Исмаһам, хат яҙыусы ла юҡ! Ана, башҡа ҡыҙҙар һирәкләп булһа ла өйҙәгеләрҙән хәбәр алып тора,- тип өҫтәне Мининур.
Күптәрҙе өйҙәренә ҡайтарып ебәрҙеләр. Яҙ ҙа, йәй ҙә үтеп китте, тик Мининур менән Фәғилә гена эшләп йөрөй бирҙе.
-Теге ваҡыт ҡасҡан өсөн тоталар инде беҙҙе, - тине Фәғилә уфтанып.
-Бәлки беҙҙе үлгән тип уйлап, өйҙә көтмәйҙәрҙер...- Мининурҙың тауышы иламһырап ишетелде.
Бер көндө төшкө ял мәлендә цехҡа Фәғилә йүгереп килеп инде.
-Һөйөнсө, бейе!- тип ҡысҡырып ебәрҙе ул әхирәтенә шатлыҡлы тауыш менән.
- Ни булды?
- Атайың алырға килгән! Ҡапҡа янында һине көтә.
Мининурҙың күҙҙәренән йәш бәреп сыҡты. Ул урамға атылды. Завод ҡапҡаһына еткәс, хәрби кейемдәге кешене күреп туҡтап ҡалды.
-Ҡыҙым!
Мининур аптырап ҡарап тора бирҙе.
Тәүҙә танымай аҙапланды,дүрт йыл эсендә атаһы ныҡ үҙгәреп киткән икән дәһә!
-Атай!
Осрашыу шатлығынан икеһенең дә күҙҙәрендә йәш, күңелдәрендә һағыш, йөрәктәрендә киләсәккә яҡты өмөт ине.
( М. Бикәнәсова)

                                                                                                                                               14.04.2020 г.

«ВОЙНА – В ЖЕНСКИХ СУДЬБАХ»

   Журнал «Башкортостан кызы» совместно с Союзом женщин республики объявил конкурс публикаций «Война – в женских судьбах», посвященный 75-летию Великой Победы. Его первый этап проводится женсоветами районов и городов. Из каждого района и города на второй этап отбираются три самые содержательные публикации, которые будут представлены на рассмотрение жюри при редакции «Башкортостан кызы» (эл. адрес: Этот адрес электронной почты защищен от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.).

   Лучшие материалы будут опубликованы на сайте, в социальных сетях, на страницах журнала. Работы принимаются до конца апреля, подведение итогов – в июне. Победителей ждут памятные подарки!

   Вспомним подвиг женщин, которые наряду с мужчинами сражались на передовой, ковали Победу в тылу, вспомним их безграничную верность, самозабвенную любовь и то, что им пришлось выстрадать в военное лихолетье – пусть память о них в ваших публикациях!

Библионочь 2020

Уважаемые читатели, в связи с неблагоприятной эпидемиологической обстановкой ежегодная Всероссийская акция «Библионочь - 2020» пройдёт 25 апреля с 20:00 до 21:00 ч. в онлайн режиме. 
#самоизоляция#сидимдомаспользой#Библионочь2020#онлайн

14.04.2020

Добровольцы

 Работники центральной районной библиотеки из числа добровольцев - работников культуры, ежедневно проходят улицы с. Толбазы с профилактической беседой за соблюдением режима самоизоляции и борьбы с распространением коронавирусной инфекции.
#стопкоронавирус#сидимдома #Аургазысамоизоляция

14.04.2020